Մոլեկուլներ
Աստատ
Սև-կապույտ ռադիոակտիվ բյուրեղներ:
| Ատոմի հատկություններ | |
|---|---|
| Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվ | Աստատ/ Astatium (At), At, 85 |
| Ատոմային զանգված (մոլային զանգված) |
209,9871 զ. ա. մ. (գ/մոլ) |
| Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա | [Xe] 4f14 5d10 6s2 6p5 |
| Ատոմի շառավիղ | 145 պմ |
| Քիմիական հատկություններ | |
| Կովալենտ շառավիղ | (145) պմ |
| Իոնի շառավիղ | (+7e) 62 պմ |
| Էլեկտրաբացասականություն | 2,5 (Պոլինգի սանդղակ) |
| Էլեկտրոդային պոտենցիալ | At2→2At− 0,2 В |
| Օքսիդացման աստիճաններ | 7, 5, 3, 1, −1 |
| Իոնացման էներգիա (առաջին էլեկտրոն) |
916,3 (9,50) կՋ/մոլ (էՎ) |
| Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ | |
| Հալման ջերմաստիճան | 503 (230 °C, 446 °F) |
| Եռման ջերմաստիճան | 575 (302 °C, 576 °F) |
| Մոլային ծավալ | 18,7 սմ³/մոլ |
| Պարզ նյութի բյուրեղացանց | |
| Բյուրեղացանցի կառուցվածք | Խորանարդ |
| Բյուրեղացանցի տվյալներ | a=6,29 b=4,50 c=8,21 |
| Դեբայի ջերմաստիճան | 195 Կ |
| Այլ հատկություններ | |
| Ջերմահաղորդականություն | (300 Կ) 0,009 Վտ/(մ·Կ) |
| CAS համար | CAS գրանցման համար? |
/ Հ. Ջ. / — Հալման ջերմաստիճան
/ Շ. Ջ. / — Շոգեգոյացման ջերմաստիճան
Անվանում — Աստատ
Նշան — At
Կարգաթիվ — 85
Ատոմային զանգված — 210.0
Եռման ջերմաստիճան — 337.0
Պրոտոների և Էլեկտրոնների թիվը — 85
Նեյտրոնների թիվը — 125
Գույն — մուգ կապույտ , սև
Աստատ (լատիներեն՝ Astatium, հունարեն «աստատոս» — անկայուն բառից), քիմիական նշանը՝ At(կարդացվում է «աստատ»), ատոմային թիվը՝ 85, ատոմային զանգվածը՝ 209.987։ Տեղակայված է պարբերական համակարգի 6-րդ պարբերության 7A խմբում, պատկանում է հալոգենների շարքին։ Կայուն իզոտոպներ չունի։ Հայտնի են ավելի քան 20 իզոտոպներ՝ 196-219 ատոմային թվերով։ Ատոմի շառավիղը գնահատված է 0.144 նմ։ Ազատ աստատի մոլեկուլները, հավանաբար, երկատոմանի են (բանաձև՝ At2)։Աստատն առաջին անգամ արհեստական ճանապարհով ստացել են Դեյլ Ռ. Կորսոնը, Քեննեթ Ռ. Մակենզին և Էմիլիո. Սերգեն 1940թվականին։ 1943-1946 թվականներին բացահայտվել է բնության մեջ աստատի արագ տրոհվող իզոտոպների առկայությունը։Աստատը ամենահազվագյուտ տարրն է։ Երկրի մակերևույթի 1.6 կմ հաստությամբ շերտում պարունակվում է ընդամենը 70 մգ աստատ։ Աստատի մշտական առկայությունը բնության մեջ պայմանավորված է այն փաստով, որ դրա կարճաժամկետ ռադիոնուկլիդները (210At, ²¹¹At և 219At) մտնում են Ուրանի և թորիումի ռադիոակտիվ շարքերի մեջ։ Դրանց առաջացման արագությունն անընդհատ է և հավասար է դրանց տրոհման արագությանը, այդ պատճառով երկրակեղևում պարունակվում է այս ատոմների անփոփոխ քանակություն։Աստատը պինդ նյութ է։ Դրա համար բնութագրական է մետաղների և ոչ մետաղների (հալոգենների) հատկությունների համակցությունը։ Ինչպես յոդը, աստատը լավ լուծվում է օրգանական լուծիչներում և հեշտությամբ դրանցով լուծազատվում է։ Ցնդողականությամբ չնչին զիջում է յոդին։ Աստատի հալման ջերմաստիճանը 244 °C է, իսկ եռմանը՝ 309 °C։ 19-րդ դարի վերջից սկսած, այս տարրերի համար կատարվել են որոնումներ տարբեր հանքերում: Հատկապես 1920 թ.-ին գերմանացի քիմիկոս E. Նրանք կրկին ուշադրություն են հրավիրել հալոգենների խմբի հիպոթետիկ հինգերորդ հորիզոնականին `պնդելով, որ այս տարրը պետք է լինի ռադիոակտիվ, որոնումը ուժեղացվի: Մի քանի անգամ հայտնաբերվել է հայտնաբերման մասին զեկույցներ, սակայն, քանի որ մենք գիտենք, որ թիվ 85 տարրը բոլոր ռադիոակտիվ նյութերն են:1925-ից մինչեւ 1943 թթ. Հրապարակվեց վեց զեկույցներ թիվ 85 տարրի հայտնաբերման վերաբերյալ: Գիտնական հայտնագործությունների հեղինակները տարբեր անուններ են տվել:Եթե մեկին հաջողվի արտադրել տարրը, անկայունությունը շատ պարզ է: 211At ունի կես ընդամենը 8.3 ժամ կյանք:
Հետաքրքիր փաստեր քիմիական տարրերի մասին
1.Հետաքրքիր փաստ արծաթի մասին
Հնդկաստանում Ալեքսանդր Մեծի ներխուժման ժամանակ նրա բանակը ենթարկվել է սաստիկ աղեստամոքսային հիվանդությունների:Եվ այս համաճարակը, առեղծվածային կերպով , չի ազդել ոչ մի հրամանատարի վրա: Եվ այս հանելուկի պատասխանը պարզ էր: Երբ զինվորները օգտագործում էին անագից պատրաստված սպասքը , զինղեկավարները օգտագործում էին արծաթյա սպասք:Արծաթը վառ բակտերիալային հատկություններ ունի և, հետևաբար, կարող է ջուրը ախտահանել:
2.Հետաքրքիր փաստ է նատրիումի մասին
Մինչև 18-րդ դարի նատրիումի (նատրիում) կոչվում էր սոդա (նատրիումի): Հետևաբար, նատրիումի աղերը կոչվում էին սուլֆատ և հիդրոքլորիդային սոդա: «Նատրիումի» անվանումը առաջին անգամ օգտագործվել է Բերզելիուսով, իսկ Ռուսաստանում այդ անունը ներկայացրել է Հերման Իվանովիչ Հեսսը:
3.Հետաքրքիր փաստ է երկաթի մասին
Եթե երկաթը տաքացնենք մինչև 5000 0С, ապա այն դառնում է գազային:
4.Հետաքրքիր փաստ ոսկու մասին
1 տոննա օվկիանոսի ջրում պարունակում է մոտ 7 մգ ոսկի: Իսկ օվկիանոսի ջրերում այս մետաղի ընդհանուր զանգվածը 10 մլրդ տոննա է:
5.Հետաքրքիր փաստ պլատինի մասին
Ներկայումս, արծաթը գրեթե 100 անգամ ավելի էժան է, քան պլատինինը:
6.Հետաքրքիր փաստ սնդիկի մասին
Սնդիկը միակ մետաղն է հեղուկ վիճակում և սենյակային ջերմաստիճանում: Նույն վիճակում հայտնաբերված են գալիում, ցեզում եւ ֆրիցիում:
7.Հետաքրքիր փաստ մետաղների մասին
Միջին դարերում հայտնի էին միայն 7 մետաղներ եւ 7 մոլորակ: Այս փաստը չի կարող անցնել այն ժամանակվա քիմիկոսների կողմից, ովքեր հավատում են, որ այդ մետաղները ծնվում են Երկրի ներփակներում `համապատասխան մոլորակների ճառագայթների ազդեցության ներքո: Կազմվել է մոլորակների և մետաղների միջև նամակագրության աղյուսակ:
Արև — ոսկի
Յուպիտեր — անագ
Լուսին — արծաթ
Մարս — երկաթ
Մերկուրի — սնդիկ
Սատուրն — կապար
Վեներա — պղինձ
Նյութի աղբյուրը ՝ Интересные факты о химических элементах
Մոլեկուլ բառը լատիներեն է և նշանակում է ամենափոքր զանգված: Մոլեկուլներըշատ փոքր են: Դրանք անզեն աչքով հնարավոր չէ տեսնել: Այդ մասնիկները չեներևում նաև օպտիկական մանրադիտակով: Սակայն, ժամանակակից սարքերովհաջողվել է համեմատաբար մեծ մոլեկուլները նկարել:
Մոլեկուլը նյութի այն ամենափոքր մասնիկն է, որը պահպանում է տվյալ նյութի
հիմնական քիմիական հատկությունները: Մոլեկուլները կազմված են ատոմներից:
Նյութը, օրինակ` շաքարը կարելի է մանրացնել, աղալ աղացով, և միևնույնն է,
շաքարի յուրաքանչյուր փոքրիկ հատիկ կազմված կլինի շաքարի մեծաթիվմոլեկուլներից:
Եթե նույնիսկ նյութը մանրացվի մինչև առանձին մոլեկուլների, ինչպես տեղի էունենում շաքարը ջրում լուծելիս, ապա նյութը կշարունակի գոյությունունենալ՝ դրսևորելով իր հատկությունները (դրանում կարելի էհեշտությամբ համոզվել՝ փորձելով համը):
Նշանակում է՝ ինքնուրույն գոյություն ունեցող շաքարի մոլեկուլը դեռևս նյութ է:Եթե մանրացումը շարունակվի, մոլեկուլը կքայքայվի: Իսկ մոլեկուլըքայքայելով, նրանից նույնիսկ մի զույգ ատոմ պոկելով, քայքայում եննաև նյութը: Ճիշտ է, ատոմները չեն անհետանում, պարզապես մտնումեն մի այլ նյութի մոլեկուլի բաղադրության մեջ: Բայց շաքարը որպեսնյութ դադարում է գոյություն ունենալ. այն փոխարկվում է այլ նյութերի:
Մոլեկուլը նյութի քիմիական բաժանելիության վերջին սահմանն է: Օրինակ` ջուր
նյութը գոյություն ունի այնքան ժամանակ, քանի դեռ գոյություն ունի ջրի մոլեկուլը(H2O):
Հենց այդ մոլեկուլը քիմիական ճանապարհով բաժանվում է ջրածին (H2) և թթվածին(O2)պարզ նյութերի մոլեկուլների. ջուր նյութն այլևս դադարում էգոյություն ունենալ.
ջուր = ջրածին + թթվածին
Մոլեկուլներն իրենց հերթին կազմված են ատոմներից, այսինքն, ի տարբերություն
վերջինների, քիմիապես բաժանելի են: Ատոմները տարբեր ձևերով են միանում:Ինչպես այբուբենի տառերով կարելի է կազմել հարյուր հազարավորբառեր, այնպես էլ տարբեր տարրերի ատոմներից կարող են առաջանալմեծ թվով նյութերի մոլեկուլներ կամ բյուրեղներ:
Ջրածնի` գազային պարզ նյութի մոլեկուլները կազմված են ջրածնի երկու ատոմից.
H + H = H2
Նյութի բաղադրությունն արտահայտվում է քիմիական բանաձևով, օրինակ՝ ջրածին
պարզ նյութի քիմիական բանաձևն է H2 : Թիվը, որը բանաձևում գրվում է քիմիական
նշանից ներքև և աջ, անվանվում է ինդեքս: Երկատոմ մոլեկուլ է առաջացնում նաև
թթվածին պարզ նյութը, որի բանաձևն է O2, ազոտը` N2: Ջրի մոլեկուլը կազմված է
ջրածնի երկու և թթվածնի մեկ ատոմից` H2O, ածխաթթու գազի բանաձևն է CO2,
թթվածնի երեք ատոմից առաջանում է օզոն պարզ նյութը` O3:
Քիմիական բանաձևը նյութի բաղադրության պայմանական գրառումն է քիմիական
տարրերի նշանների և ինդեքսների միջոցով:
Քիմիական բանաձևը ցույց է տալիս.
ա) նյութի անվանումը,
բ) այդ նյութի մեկ մոլեկուլը,
գ) նյութի որակական բաղադրությունը. ո՞ր տարրերի ատոմներից է կազմված տվյալնյութը,
դ) նյութի քանակական բաղադրությունը, ի՞նչ զանգվածային հարաբերությամբ ենտարրերը միացած:
Քիմիական բանաձևերը միատեսակ են գրվում աշխարհի բոլոր երկրներում, բայցյուրովի են կարդացվում յուրաքանչյուր լեզվով:
Հարաբերական մոլեկուլային զանգված,ըարրի զանգվածային բաժինների որոշումը:
Նյութի մոլեկուլի, ինչպես և ատոմի, իրական զանգվածը շատ փոքր է: Այդ իսկ
պատճառով ընդունվել է հարաբերական մոլեկուլային զանգված հասկացությունը:
Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը նյութի մոլեկուլի զանգվածն է՝ ածխածնային միավորներով արտահայտված:
Այլ կերպ ասած` հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը (Mr) ցույց է տալիս, թե
տվյալ նյութի մեկ մոլեկուլի զանգվածը (m0) քանի անգամ է գերազանցում զանգվածի ատոմային միավորը (ածխածնի ատոմի զանգվածի 1/12-ը), որը, ինչպես գիտեք, 1,66•10-24գ է կամ 1,66•10-27 կգ.
Mr =mo/1,66•10-27 կգ.
Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը չափողականություն չունի (հարաբերական թիվ է):
Օրինակ՝ջրի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը գտնելու նպատակով այդ
նյութի մեկ մոլեկուլի զանգվածը բաժանում ենք զանգվածի ատոմային միավորի
վրա (ածխածնի ատոմի զանգվածի 1/12-ին).
Mr(H2O)=2Ar (H)+ Ar (O) =18
—Նշանակում է՝ ջրի մոլեկուլի զանգվածը 18 անգամ մեծ է զանգվածի ատոմային
միավորից:
Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը հավասար է նյութի մոլեկուլի
բաղադրության մեջ առկա բոլոր ատոմների հարաբերական ատոմային զանգվածների գումարին`հաշվի առնելով ատոմների թիվը: Ուստի, նյութի քիմիական բանաձևը իմանալով, հեշտությամբ կարող ենք հաշվել այդ նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը: Նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը հաշվելիս նյութի մոլեկուլի բաղադրության մեջ առկա տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածի ու ինդեքսի արտադրյալները պետք է գումարել: Պարզ նյութերի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը հաշվելու նպատակով համապատասխան տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը բազմապատկում ենք ինդեքսով, օրինակ.
Mr (O2) = 2Ar (O) = 2 • 16 = 32
Mr (H2) = 2Ar (H) = 2 • I = 2
Բարդ նյութերի դեպքում`
Mr (H2 SO4) = 2 Ar (H) + Ar (S) + 4 Ar(O) = 2 • I + 32 + 4•16 = 98
Mr (N2O3) = 2 • Ar (N) + 3 • Ar (O) = 2 .14 + 3 . 16 = 28 + 48 = 76
Mr (KOH) = Ar (K) + Ar (O) + Ar (H) = 39 + 16 + I = 56
Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը նյութի հիմնական բնութագրերից է:
Զանգվածային բաժինը ցույց է տալիս, թե տարրի հարաբերական ատոմային
զանգվածի ու ինդեքսի արտադրյալը հարաբերական մոլեկուլային զանգվածի որ
մասն է կազմում:
Քիմիական տարրեր
Ջրածին — H
Հաֆնիում — Hf
Սնդիկ — Hg
Հելիում — He
Հոլմիում — Ho
Հասիում — Hs
Թթվածին — O
Օսմիում — Os
Մագնեզիում — Mg
Մենդելեվիում — Md
Մայտներիում — Mt
Մոլիբդեն — Mo
Մանգան — Mn
Սիլիցիում — Si
Ծծումբ — S
Սելեն — Se
Սկանդիում — Sc
Ստրոնցիում — Sr
Ծարիր — Sb
Անագ — Sn
Սամարիում — Sm
Սիբորգիում — Sg
Ֆտոր — F
Ֆրանցիում — Fr
Երկաթ — Fe
Ազոտ — N
Նեոն — Ne
Նատրիում — Na
Նիկել — Ni
Նիոբիում — Nb
Նոբելիում — No
Նեպտունիում — Np
Նեդիում — Nd
Պոլոնիում — Po
Ֆոսֆոր — P
Պալադիում — Pd
Կապար — Pd
Պրազեոդիում — Pr
Պրոմեթիում — Pm
ենդելեևի քիմիական տարրերի պարբերական աղյուսակը, տարրերը, քիմիական նշանը և ատոմային համարը
1. Ջրածին (H)
2. Հելիում (He)
3. Լիթիում (Li)
4. Բերլիում (Be)
5. Բոր (B)
6. Ածխածին (C)
7. Ազոտ (N)
8. Թթվածին (O)
9. Ֆտոր (F)
10. Նեոն (Ne)
11. Նատրիում (Na)
12. Մագնեզիում (Mg)
13. Ալյումինում (Al)
14. Սիլիցիում (Si)
15. Ֆոսֆոր (P)
16. Ծծումբ (S)
17. Քլոր (Cl)
18. Արգոն (Ar)
19. Կալիում (K)
20. Կալցիում (Ca)
21. Սկանդիում (Sc)
22. Տիտան (Ti)
23. Վանադիում (V)
24. Քրոմ (Cr)
25. Մանգան (Mn)
26. Երկաթ (Fe)
27. Կոբալտ (Co)
28. Նիկել (Ni)
29. Պղինձ (Cu)
30. Ցինկ (Zn)
31. Գալիում (Ga)
32. Գերմանիում (Ge)
33. Արսեն (As)
34. Սելեն (Se)
35. Բրոմ (Br)
36. Կրիպտոն (Kr)
37. Ռուբիդիում (Rb)
38. Ստրոնցիում (Sr) 39. Իտրիում (Y)
40. Ցիրկոնիում (Zr)
41. Նիոբիում (Nb)
42. Մոլիբդեն (Mo)
43. Տեխնեցիում (Tc)
44. Ռութենիում (Ru)
45. Ռոդիում (Rh)
46. Պալադիում (Pd)
47. Aրծաթ (Ag)
48. Կադմիում (Cd)
49. Ինդիում (In)
50. Անագ (Sn)
51. Ծարիր (Sb)
52. Տելուր (Te)
53. Յոդ (I)
54. Քսենոն (Xe)
55. Ցեզիում (Cs)
56. Բարիում (Ba)
57. Լանթան (La)
58. Ցերիում (Ce)
59. Պրազեոդիմ (Pr)
60. Նեոդիմ (Nd)
61. Պրոմեթիում (Pm)
62. Սամարիում (Sm)
63. Եվրոպիում (Eu)
64. Գադոլինիում (Gd)
65. Տերբիում (Tb)
66. Դիսպոզիում (Dy)
67. Հոլմիում (Ho)
68. Էրբիում (Er)
69. Թուլիում (Tm)
70. Իտերբիում (Yb)
71. Լուտեցիում (Lu)
72. Հաֆնիում (Hf)
73. Տանտալ (Ta)
74. Վոլֆրամ
75. Ռենիում (Re)
76. Օսմիում (Os)
77. Իրիդիում (Ir)
78. Պլատին (Pt)
79. Ոսկի (Au)
80. Սնդիկ (Hg)
81. Թալիում (Tl)
82. Կապար (Pb)
83. Բիսմութ (Bi)
84. Պոլոնիում (Po)
85. Աստատ (At)
86. Ռադոն (Rn)
87. Ֆրանսիում (Fr)
88. Ռադիում (Ra)
89. Ակտինիում (Ac)
90. Թորիում (Th)
91. Պրոտակտինիում (Pa)
92. Ուրան (U)
93. Նեպտունիում (Np)
94. Պլուտոնիում (Pu)
95. Ամերցիում (Am)
96. Կյուրիում (Cm)
97. Բերկլիում (Bk)
98. Կալիֆոռնիում (Cf)
99. Էյնշտեյնիում (Es)
100. Ֆերմիում (Fm)
101. Մենդելեևիում (Md)
102. Նոբելիում (No)
103. Լոուրենսիում (Lr)
104. Ռեզերֆորդիում (Rf)
105. Դուբնիում (Db)
106. Սիբորգիում (Sg)
107. Բորիում (Bh)
108. Հասիում (Hs)
109. Մայտներիում (Mt)
110. Դարմշտադիում (Ds)
1. Ջրածին (H)
2. Հելիում (He)
3. Լիթիում (Li)
4. Բերլիում (Be)
5. Բոր (B)
6. Ածխածին (C)
7. Ազոտ (N)
8. Թթվածին (O)
9. Ֆտոր (F)
10. Նեոն (Ne)
11. Նատրիում (Na)
12. Մագնեզիում (Mg)
13. Ալյումինում (Al)
14. Սիլիցիում (Si)
15. Ֆոսֆոր (P)
16. Ծծումբ (S)
17. Քլոր (Cl)
18. Արգոն (Ar)
19. Կալիում (K)
20. Կալցիում (Ca)
21. Սկանդիում (Sc)
22. Տիտան (Ti)
23. Վանադիում (V)
24. Քրոմ (Cr)
25. Մանգան (Mn)
26. Երկաթ (Fe)
27. Կոբալտ (Co)
28. Նիկել (Ni)
29. Պղինձ (Cu)
30. Ցինկ (Zn)
31. Գալիում (Ga)
32. Գերմանիում (Ge)
33. Արսեն (As)
34. Սելեն (Se)
35. Բրոմ (Br)
36. Կրիպտոն (Kr)
37. Ռուբիդիում (Rb)
38. Ստրոնցիում (Sr) 39. Իտրիում (Y)
40. Ցիրկոնիում (Zr)
41. Նիոբիում (Nb)
42. Մոլիբդեն (Mo)
43. Տեխնեցիում (Tc)
44. Ռութենիում (Ru)
45. Ռոդիում (Rh)
46. Պալադիում (Pd)
47. Aրծաթ (Ag)
48. Կադմիում (Cd)
49. Ինդիում (In)
50. Անագ (Sn)
51. Ծարիր (Sb)
52. Տելուր (Te)
53. Յոդ (I)
54. Քսենոն (Xe)
55. Ցեզիում (Cs)
56. Բարիում (Ba)
57. Լանթան (La)
58. Ցերիում (Ce)
59. Պրազեոդիմ (Pr)
60. Նեոդիմ (Nd)
61. Պրոմեթիում (Pm)
62. Սամարիում (Sm)
63. Եվրոպիում (Eu)
64. Գադոլինիում (Gd)
65. Տերբիում (Tb)
66. Դիսպոզիում (Dy)
67. Հոլմիում (Ho)
68. Էրբիում (Er)
69. Թուլիում (Tm)
70. Իտերբիում (Yb)
71. Լուտեցիում (Lu)
72. Հաֆնիում (Hf)
73. Տանտալ (Ta)
74. Վոլֆրամ
75. Ռենիում (Re)
76. Օսմիում (Os)
77. Իրիդիում (Ir)
78. Պլատին (Pt)
79. Ոսկի (Au)
80. Սնդիկ (Hg)
81. Թալիում (Tl)
82. Կապար (Pb)
83. Բիսմութ (Bi)
84. Պոլոնիում (Po)
85. Աստատ (At)
86. Ռադոն (Rn)
87. Ֆրանսիում (Fr)
88. Ռադիում (Ra)
89. Ակտինիում (Ac)
90. Թորիում (Th)
91. Պրոտակտինիում (Pa)
92. Ուրան (U)
93. Նեպտունիում (Np)
94. Պլուտոնիում (Pu)
95. Ամերցիում (Am)
96. Կյուրիում (Cm)
97. Բերկլիում (Bk)
98. Կալիֆոռնիում (Cf)
99. Էյնշտեյնիում (Es)
100. Ֆերմիում (Fm)
101. Մենդելեևիում (Md)
102. Նոբելիում (No)
103. Լոուրենսիում (Lr)
104. Ռեզերֆորդիում (Rf)
105. Դուբնիում (Db)
106. Սիբորգիում (Sg)
107. Բորիում (Bh)
108. Հասիում (Hs)
109. Մայտներիում (Mt)
110. Դարմշտադիում (Ds)
Տնային առ.
- Բացատրե՛ք «ատոմ» բառի իմաստը և տվե՛ք նրա սահմանումը:
Հին Հունաստանի հռչակավոր փիլիսոփա Դեմոկրիտոսը դեռևս 2500 տարի առաջ եզրակացրեց՝ բոլոր նյութերը կազմված են մանրագույն, անտեսանելի, հավերժ շարժման մեջ գտնվող մասնիկներից: Այդ մասնիկները հույն փիլիսոփաներն անվանեցին ատոմներ: Ժամանակակից ֆիզիկոսները հաստատեցին, որ ատոմները թեև անզեն աչքի համար տեսանելի չեն, բայց իրականում գոյություն ունեն: Ատոմ անվանումը զուտ պատմական է: 20 դարում ֆիզիկոսներն ապացուցել են, որ ատոմը ֆիզիկական ճանապարհով կարելի է բաժանել այսպես կոչված տարրական մասնիկների և ստանալ ատոմային էներգիա:
2. Պատկերացրե՛ք, որ ձեր ձեռքին կախարդական փայտիկ է, և դուք փոխարկում եք
ա) քարը` ավազի, բ) թթվածինը` օզոնի, գ) սառույցը` գոլորշու: Ո՞ր դեպքում եք
դուք քիմիական փոխարկում կատարել:
- Հետևյալ նյութերից որո՞նք են պարզ` ջուր, օզոն, պղինձ, թթվածին, ազոտ:
- Լրացրե՛ք բաց թողած բառը. «Քիմիական տարրը միատեսակ հատկություններով օժտված ատոմներովորոշակի տեսակ է»:
- Ո՞ր պնդումն է վերաբերում 1. պարզ նյութին, 2. բարդ նյութին.
Պարզ
ա) ջուրը կազմված է ջրածնի և թթվածնի ատոմներից,
բ) մեխը պատրաստված է երկաթից- պարզ նյութ
գ) ածխաթթու գազը կազմված է ածխածնի և թթվածնի ատոմներից,
դ) մատիտի գրաֆիտը կազմված է ածխածնի ատոմներից,
ե) շաքարը կազմված է ածխածնի, թթվածնի և ջրածնի ատոմներից:
Բարդ
ա) ջուրը կազմված է ջրածնի և թթվածնի ատոմներից — բարդ նյութ
բ) մեխը պատրաստված է երկաթից,
գ) ածխաթթու գազը կազմված է ածխածնի և թթվածնի ատոմներից — բարդ նյութ
դ) մատիտի գրաֆիտը կազմված է ածխածնի ատոմներից — բարդ նյութ
ե) շաքարը կազմված է ածխածնի, թթվածնի և ջրածնի ատոմներից — բարդ նյութ
Մոլեկուլ
Մոլեկուլ, նյութի փոքրագույն մասնիկ, որը պահպանում է նրա հիմնական քիմիական հատկությունները և կարող է գոյություն ունենալ ինքնուրույն։ Մոլեկուլը քիմիական կապերով միացած ատոմների խումբ է։ Քիմիական կապը մոլեկուլում հիմնականում պայմանավորված է արժեքական էլեկտրոններով։ Քվանտամեխանիկական տեսության համաձայն մոլեկուլը իրար հետ փոխազդող ատոմական միջուկների և էլեկտրոնների ինքնուրույն համակարգ է։ Հայտնի են նաև միատոմանի մոլեկուլներ (իներտ գազեր, մետաղների գոլորշիներ են)։
Պատմություն
Ա. Ավոգադրո
Մոլեկուլի գաղափարը և անվանումը առաջինն օգտագործել է ֆրանսիացի բնափիլիսոփա Պիեռ Գասենդին (1592-1655թվականներ)։ Մոլեկուլը՝ որպես քիմիական փոխարկումների ենթարկվող և ատոմից տարբերվող նյութի ամենափոքր քանակություն, ձևակերպել է Ա. Ավոգադրոն (1811 թվական)։
Մոլեկուլ հասկացությունը պաշտոնապես գիտության մեջ է մտել ավելի ուշ (Կարլսրուեի միջազգային կոնգրես, 1860 թվական)։ Ֆրանսիացի ֆիզիկոս Ժ․ Պերենի բրոունյան շարժման ուսումնասիրությունները (1906 թվական) դարձան մոլեկուլի գոյության առաջին փորձնական ապացույցը։ Մոլեկուլի կառուցվածքի հիմնական օրինաչափությունները պարզվեցին քիմիական ռեակցիաների հետազոտման, նոր, հատկապես օրգանական միացությունների սինթեզի, անալիզի և ֆիզիկական մեթոդների կիրառման շնորհիվ։ Մոլեկուլի հայտնագործումը քիմիայի՝ որպես գիտության զարգացման արդյունքն է։ Մոլեկուլի կառուցվածքը, հատկությունները և փոխարկումների օրինաչափություններն այսօր էլ քիմիայի ուսումնասիրության հիմնական առարկաներն են։ Քիմիական ռեակցիան նյութերի մոլեկուլների փոխարկումն է այլ նյութերի մոլեկուլների։
Հատկություններ
Քիմիական ռեակցիաների ընթացքում մի տեսակի մոլեկուլները փոխարկվում են այլ տեսակի մոլեկուլների։ Տարբեր նյութերի մոլեկուլները տարբերվում են որակական և քանակական բաղադրությամբ, զանգվածով, կառուցվածքով, ատոմների փոխադարձ դասավորությամբ, ատոմների միջև քիմիական կապի բնույթով և հատկություններով։Նյութը բնորոշող կարևոր մեծություն է մոլեկուլային զանգվածը, որի արժեքը տարբեր նյութերի համար միավորներից հասնում է տասնյակ, երբեմն հարյուրավոր միլիոնների։ Մոլեկուլ, որի բացասական և դրական լիցքերի «ծանրության կենտրոնները» չեն համընկնում, բևեռացված է և ունի սեփական դիպոլային մոմենտ։ Էլեկտրական դաշտում մոլեկուլները բևեռացվում են և ձեռք են բերում մակածված դիպոլային մոմենտ։ Մոլեկուլները բևեռացվում են նաև լույսի փոփոխական էլեկտրական դաշտում։ Դրանով է պայմանավորված լույսի բեկումը, կլանումը, նյութի օպտիկական ակտիվությունը։ Նյութերի մեծամասնության մոլեկուլները դիամագնիսական են։ Պարամագնիսական են միայն չզույգված էլեկտրոններ պարունակող մոլեկուլները։ Մոլեկուլի բևեռացվելու ունակությունը և նյութի մագնիսական ընկալունակությունը պայմանավորված են արժեքական էլեկտրոնների բնույթով։ Մոլեկուլային սպեկտրները պարունակում են ուղղակի տեղեկություններ մոլեկուլի վիճակների և նրանց միջև հավանական անցումների մասին և օգտագործվում են մոլեկուլները ուսումնասիրելու համար։
Նյութերի կառուցվածք
Ըստ նյութի ատոմամոլեկուլային դասական ուսմունքի՝ բոլոր նյութերը բաղկացած են մոլեկուլներից, որոնք փոխազդում են իրար հետ և գտնվում անընդհատ շարժման մեջ։ Գազերում մոլեկուլների փոխազդեցությունը թույլ է, շարժումը՝ բրոունյան, պինդ նյութերում՝ փոխազդեցությունը ուժեղ է, շարժումը՝ տատանողական։ Գազերում մոլեկուլները ինքնուրույն են, պինդ նյութերում՝ պահպանում են կամ կորցնում ինքնուրույնությունը։ Նյութերի մեծ մասը հեղուկ վիճակում բաղկացած է մոլեկուլներից։ Կոնդենսված համակարգերում (հեղուկ, պինդ) մոլեկուլները պահպանում են իրենց գոյությունը, եթե միջմոլեկուլային փոխազդեցությունները հաղթահարելու համար անհրաժեշտ էներգիան շատ ավելի փոքր է, քան ատոմների միջև քիմիական կապի էներգիան։
Բազմաթիվ օրգանական և որոշ անօրգանական նյութեր (օրինակ՝ շաքար, ծծումբ և այլն) առաջացնում են մոլեկուլային բյուրեղներ, որոնց բյուրեղական ցանցի հանգույցներում գտնվում են իրար հետ թույլ փոխազդող մոլեկուլները։ Իոնական և ատոմական բյուրեղներում առանձին մոլեկուլներ չկան, ամբողջ բյուրեղը փաստորեն մի հսկայական մոլեկուլ է։ Նյութի մոլեկուլային կամ քիմիական բանաձևը, որը որոշվում է նյութում պարունակվող քիմիական տարրերի ատոմական հարաբերությունների (ստացվում են քիմիական վերլուծությամբ) և մոլեկուլային զանգվածի միջոցով, մոլեկուլային կառուցվածք ունեցող նյութերի դեպքում արտահայտում է մոլեկուլի իրական բաղադրությունը։ Մյուս դեպքերում քիմիական բանաձևը ցույց է տալիս միայն տարրերի հարաբերական պարունակությունը նյութում։ Նյութի քիմիական կառուցվածքի տեսության ստեղծումը հնարավոր դարձրեց մոլեկուլը պատկերել գրաֆիկական բանաձևի միջոցով, որը բաղադրությունից բացի ցույց է տալիս նաև քիմիական կապերի հաջորդականությունը մոլեկուլում։
Մոլեկուլի կառուցվածքով և հատկություններով պայմանավորված ֆիզիկական երևույթներն ուսումնասիրում է մոլեկուլային ֆիզիկան, իսկ կենսաբանական երևույթները՝ մոլեկուլային կենսաբանությունը։
Ատոմ
Ատոմը քիմիական տարրի հատկություններ ունեցող փոքրագույն մասնիկ է։ Ցանկացած պինդ մարմին, հեղուկ, գազ կամ պլազմա կազմված է չեզոք կամ իոնացված ատոմներից։ Ատոմները շատ փոքր են. սովորաբար մոտ 100 պիկոմետր։
Փոքր չափերի պատճառով ատոմների վաքագծի վերաբերյալ դասական ֆիզիկայի կանխատեսումները նկատելիորեն սխալ են, ինչը պայմանավորված է քվանտային էֆեկտներով։ Ֆիզիկայի զարգմացման ընթացքում ատոմային մոդելները հիմնվել են քվանտային սկզբունքների վրա՝ ատոմի վարքագիծն ավելի լավ կանխատեսելու և բացատրելու համար։
Ցանկացած ատոմ կազմված է մեկ միջուկից և մեկ կամ ավելի էլեկտրոններից։ Միջուկը կառուցված է մեկ կավ ավել պրոտոններից և սովորաբար գրեթե նույն քանակությամբ նեյտրոններից։ Պրոտոններն ու նեյտրոնները կոչվում են նուկլոնները։ Ատոմի զանգվածի ավելի քան 99.94%-ը միջուկն է։ Պրոտոններն ունեն դրական, էլեկտրոնները՝ բացասական, իսկ նեյտրոնները՝ չեզոք էլեկտրական լիցք։ Եթե ատոմում էլեկտրոնների և պրոտոնների թիվը հավասար է, ուրեմն այն էլեկտրականապես չեզոք է։ Եթե ատոմում պրոտոնների համեմատ կան ավել կամ պակաս էլեկտրոններ, ուրեմն այն համապատասխանաբար բացասական կամ դրական լիցք ունի և կոչվում է իոն։
Ատոմում էլեկտրոնները միջուկի հետ կապված են էլեկտրամագնիսական ուժի միջոցով։ Պրոտոնները և նեյտրոնները միջուկում կապված են միջուկային ուժերով, որոնք սովորաբար ավելի ուժեղ են էլեկտրամագնիսական ուժերից և չեզոքացնում են դրական լիցք ունեցող պրոտոնների միջև եղած վանող ուժերին։ Որոշակի պայմաններում վանող էլեկտրամագնիսական ուժը կարող է միջուկային ուժերից ուժեղ դառնալ, ինչի հետևանքով միջուկից կարող են նուկլոններ հեռանալ։
Ատոմում պրոտոնների քանակով է պայմանավորված թե ինչ քիմիական տարրի ատոմ է այն. օրինակ՝ պղնձի բոլոր ատոմները ունեն 29 պրոտոն, իսկ նեյտրոնների թվով պայմանավորված է թե քիմիական տարիի որ իզոտոպից է ատոմը։ Էլեկտրոնների քանակը ազդեցություն ունի ատոմի էլեկտրամագնիսական հատկությունների վրա։ Քիմիական կապերի միջոցով ատոմները կարող են քիմիական միացություններ կազմել, ինչպես օրինակ մոլեկուլները։
Գործնական աշխատանք՝
Թորում`Սպիրտի ջրային լուծույթի թորումը
Սարքավորումներ` Կլորատակ կոլբ, քիմիական սառնարան, ընդունիչ կոլբ,սպիրտայրոց
Ազդանյութեր`սպիրտ, ջուր
Այս եղանակով կարելի է բաժանել տարբեր եռման ջերմաստիճան ունեցող համասեռ խառնուրդներ:
Կլորատակ կոլբի մեջ լցնում ենք թորվող հեղուկը, ընդորում` հեղուկի ծավալը չպետք է գերազանցի կոլբի ծավալի ²/3ը, այսպես`հեղուկը դուրս կշարժվի: Կոլբը միացվում է սառնարանին, թեք խողովակն իջեցվում է ընդունիչ կոլբի մեջ: Թորվող հեղուկով կոլբի ներսի ջերմաստիճանին հետևում են կոլբի բերանին խցանով ամրացված ջերմաչափի միջոցով:
Երկաթի և ծծմբի խառնուրդի բաժանումը մագնիսով և ջրով
Սարքավորումներ`Սպիրտայրոց, բաժակ, մագնիս
Ազդանյութեր`ծծմբի փոշի, երկաթի փոշի, ջուր
Վերցնում ենք մաքուր ծծմբի փոշի, որին մոտեցնում ենք մագնիսը. Ոչինչ տեղի չի ունենա, քանի որ ծծումբը մագնիսի կողմից չի ձգվում: Այնուհետև այդ փոշին լցնում ենք բաժակով ջրի մեջ: Ծծմբի փոշին չի լուծվի, չի սուզվի և կմնա ջրի մակերեսին:
Իսկ հիմա վերցնում ենք մաքուր երկաթի փոշի ու մագնիսը մոտեցրեք այդ փոշուն: Երկաթի փոշին կձգվի դեպի մագնիսը:Մինչդեռ ջրի մեջ լցնելիս այս փոշին նույնպես չի լուծվի, բայց, ի տարբերություն ծծմբի փոշու` կսուզվի ու կնստի բաժակի հատակին:
Այժմ խառնում ենք այս երկու նյութի` երկաթի ու ծծմբի փոշիները: Կստանաք անհամասեռ խառնուրդ:Այս անգամ մագնիսը թղթի օգնությամբ մոտեցնում ենք խառնուրդին: Երկաթի փոշին կձգվի դեպի մագնիսն ու ծծումբից կանջատվի: Խառնում ենք երկաթն ու ծծումբը. Խառնունդը լցնում ենք ջրի մեջ, ձողով խառնում ենք ու թողնում ենք հանգիստ վիճակում: Երկաթը կնստի հատակին, իսկ ծծումբը կմնա ջրի երեսին:
Թեմատիկ ամփոփիչ թեստ (ստուգե՛ք ինքներդ ձեզ)
1.Ստորև թվարկված նյութերից ո՞րը բնության մեջ պատրաստի չկա և ստացվում է բնական հումքի վերամշակումից.
ա) նավթը ,գ) ջուրը բ) ոսկին դ) օղին
2.Ստորև թվարկված նյութերից սենյակային ջերմաստիճանում ո՞րն է հեղուկ.
ա) շաքարը գ) բուսական յուղը բ) թթվածինը դ) կավիճը
3. Ստորև թվարկված նյութերից ո՞րն է դասվում անկենդան մարմինների շարքը.
ա) ձին գ) արձանը բ) ծաղկած ծառը դ) երեխան
4. Դիտելիս նյութի ո՞ր հատկության մասին է հնարավոր գաղափար կազմել.
ա) ագրեգատային վիճակի գ) էլեկտրահաղորդականության բ) խտության դ) ջերմահաղորդականության
5. Ստորև թվարկված հատկություններից ո՞րը ֆիզիկական չէ.
ա) խտությունը գ) հալման ջերմաստիճանը բ) թափանցիկությունը դ) այրվելու ունակությունը
6. Հետևյալ նյութերից ո՞րը գոյություն ունի բնության մեջ (բնածին է).
ա) պլաստիլինը գ) գրաֆիտը բ) գինին դ) սև ռետինը
7. Հետևյալ գոյականներից ո՞րը նյութական առարկա / ֆիզիկական մարմին/ չի բնորոշում.
ա) աստղ գ) սեղան բ) մեխ դ) ապակի
8.Հետևյալ բնագավառներից ո՞րն է քիմիայի ուսումնասիրման առարկան.
ա) երկրաշարժերի կանխատեսում բ) մարդու հոգեկան աշխարհի ուսումնասիրում գ) գրքի խմբագրում դ) պարարտանյութերի արտադրություն
9.Քիմիական լաբորատորիայում աշակերտի կատարած հետևյալ գործողություններից ո՞րն է սխալ.
ա) օգտագործելուց առաջ փորձանոթը լվացել է և չորացրել բ) ձեռքի ափով շարժում է կատարել անոթի անցքից դեպի քիթը գ) փորձանոթում մնացած քիմիական նյութը թափել է կոյուղի դ) սպիրտայրոցի բոցը հանգցրել է թասակով
10. Ո՞ր եղանակը կընտրե՛ք աղաջրից մաքուր ջուր ստանալու համար.
ա) թորում բ) բյուրեղացում գ) զտում դ) գոլորշիացում
Կերակրի աղի մաքրումը
Անրաժեշտ պարագաներ` Լաբորատոր կալան, սպիրտայրոց, բաժակ, ձագար, ֆիլտրի թուղթ, ապակե ձող, կոլբա, ճենապակյա թաս
Ազդանյութեր`կերակրի աղ, ջուր
Բաժաում լցնում ենք աղտոտված կերակրի աղը և վրան ավելացնու ենք ջուր , և խառնում ենք ապակե ձողի օգնությամբ:Ստացված պղտոր հեղուկը պետք է ֆիլտրենք :Մանր մասնիկները հեղուկից բաժանելու նպատաով օգտագործում ենք չսոսնձված ծակոտեն թուղթ, որից և պատրաստում ենք ֆիլտր:Աղի պղտոր լուծույթը ֆիլտրի վրա լցնում ենք ապակե ձողի վրայով, որի ներքին ծայրն ուղղում ենք դեպի ձագարի պատը ,հեղուկի շիթը պետք է ուղղվի ծագարի պատին:Ստացված ֆիլտրատը լցնում ենք գոլորշացման ճենապակե թասի մեջ,որը տեղադրում ենք կալանի օղի վրա:Օղի տակ տեղավորում ենք և վառում սիպիրտայրոցը այպես , որ բոցի արտաքին մասը թասի հատակին հպվի և լուծույթը տաքացնենք: Հեղուկը ժամանակ առ ժամանակ խառնեք ապակե ձողով, որ չցայտի: Երբ թասի մեջ լուծույթը թանձրանա, տաքացումը դադարեցնում ենք ու թողնում ենք այնքան, մինչև հեղուկն ամբողջությամբ շոգեհանվի, և առաջացած աղի բյուրեղները լրիվ չորանան:
Ստացված աղը համեմատում ենք այն աղի խառնուրդի հետ, որը սկզբում փոձեցինք վերածել կերակրի աղի հետ:
Տնային առ.
Հարցեր և վարժություններ
- Ո՞ր նյութերի խառնուրդներն են համասեռ.
ա) կավճի ու ջրի, բ) սպիրտի և ջրի (օղի), գ) յուղի և ջրի, դ) յուղի և բենզինի:
- Լրացրե՛ք բաց թողած բառերը. «Մաքուր են այն նյութերը, որոնքունեն հաստատուն
բաղադրություն , բնորոշ կառուցվածք, ուստի և օժտված են խիստ որոշակի
հատկություններով»:
- Ո՞ր խառնուրդները կարելի է բաժանել թորումով.
ա) սպիրտ և ջուր
բ) կավիճ և ջուր
գ) կերակրի աղ և ջուր
դ) բենզին
- Ավազը խառնվել է փայտի թեփի հետ: Առաջարկե՛ք եղանակ, որիմիջոցով հնարավոր է այդ խառնուրդի բաղադրամասերն առանձնացնել:
Խառնուրդը լցնում ենք ջրի մեջ քանի , որ թեփը թեթև է կբարձրանա վերև իսկ ավազը նստվածքի նման ներքևում կկուտավի:
- Գեղամալճի ջուրը թափանցիկ է, բայց լուծված աղեր է պարունակում: Ի՞նչ եղանակ
կառաջարկեք ՝այդ ջրից մաքուր նյութ ստանալու համար:
Պետք է լուծույթը ֆիլտրենք:
- Դեբեդգետի ջուրը հաճախ պղտոր է: Պատճառը ջրի մեջ կախվածկավի մասնիկներն են:
Ի՞նչ եղանակ կառաջարկեիք՝ մաքուր ջուր ստանալու համար:
թորում
- Հայրիկը պատահաբար բենզինը լցրել է ջրի վրա: Օգնե՛ք հայրիկին բաժանել այդ խառնուրդը:
Խառնուրդը պետք է բաժանենք բաժանող կոլբայով:
8.Որպեսզի Մոխրոտիկը չմասնակցի պարահանդեսին .խորթ մայրը հանձնարել է նրան մաքրել մի խառնուրդ,որը կազմված է փայտի խառտուկներից,փոքր երկաթի մեխերից,շաքարի և գետի ավազից և դասավորել տուփի մեջ:Մոխրոտիկը շատ արագ մաքրեց խառնուրդը և հասցրեց մասնակցել պարահանդեսին:Բացատրեք ինչպես Մոխրոտիկը արագ կատարեց խորթ մոր առաջադրանքը:
Երկաթը կարող ենք մագնիսի օգնությամբ բաժանել իսկ փայտի խառտուկները կառանձնացնենք ավազից և շաքարից ցանցի օգնությամբ :
Լաբորատոր փորձ.Քիմիական և Ֆիզիկական երևույթներ
Ջրային մոմակալ
Մոմի այրուը դա ֆիզիկական երևույթ է:
Սարքեր և անվտանգության կանոններ
Ծանոթացում քիմիական նյութերի և սարքերի հետ:
Սպիրտայրոցի կառուցվածքը և նյութերի տաքացումը սպիրայրոցի վրա:
Տնային առ. Հոկտեմբեր-Նոյեմբեր-Դեկտեմբեր
Տնային առ.
- Թվարկե՛ք նյութեր և մարմիններ (5-ից ոչ պակաս), որոնք դուք կարող եք գտնել ձեր տանը,
և նշե՛ք, թե ինչի համար են նրանք օգտագործվում:
Համակարգիչ -ամենինչ անելու համար
Հեռաստացույց-ֆիլմեր և մուլտեր դիտելու համար:
Ատամի մածուկ — ատամները մագրելու համար
Օճառ-ձեռքերը լվանալու համար
Սպասք լվանալու հեղուկ
- Անվանե՛ք որևէ իր, որը կարելի է պատրաստել տարբեր նյութերից:
Աթոռ
Խաղալիք
- Անվանե՛ք մի քանի առարկա, որոնք կարելի է պատրաստել մեկ նյութից:
երկաթից
կարելի է պատրաստել մեխ, մուրճ, կացին, մեքենայի մասեր, ապակուց` բաժակ,
փորձանոթ,
ալյումինից` հաղորդալար, սպասք, փայտից` աթոռ, մատիտ, գրատախտակ և
այլն:
- Ապակուց պատրաստված բաժակը նյո՞ւթ է, թե՞ մարմին:
Բաժակը առարկա է:
- Հետևյալ շարքից առանձնացրե՛ք մարմինների և նյութերի անունները՝
Նյութ՝ ջուր, պարաֆին, մոմ, պղինձ, պոլիէթիլեն, փայտ, երկաթ, ալյումին
Մարմին՝ ջերմաչափ, սեղան, մատանի, ջերմաչափ, ջուր, պարաֆին, մոմ, պղինձ, մատանի, պոլիէթիլեն, ապարանջան, սեղան, դանակ,
- Լրացրե՛ք բաց թողած նյութերի անունները.
ա)մետաղալար բ) ալյումին է պատառաքաղ գ) ռեզին է գնդակ
դ) ապակ է բաժակ ե)պլասմաս է քանոն զ) փայտ է սեղան
7.Հետևյալ նյութերից որոնք են անօրգանական և որոնք օրգանական`
Օրգանական-ճարպ,բուրդ,փայտ,ցեմենտ,արծաթ,ավազ,սառույց,շաքար,
Անօրգանական-պողպատ,ցինկ:
Դասարանում
Քննարկվող հարցեր՝
- Նյութ,մարմին հասկացողություն
Այժմ հայտնի է ավելի քան 25 միլիոն նյութ: Այդ թիվն ավելանում է տարեկան մեկ
միլիոնով:
Աշխատանք խմբերով
Դասարանը բաժանվում է 5 խմբի: Յուրաքանչյուր խումբ լրացնում է աղյուսակները
| Մարմիններ | Նյութեր |
| աթոռ, կոլբա, նավթ | տուֆ, ոսկի , փայտ |
| գրիչ , ապակի | ռուբին , պղինձ |
| Օրգանական նյութեր | Անօրգանական նյութեր |
| ճարպ , սպիտակուց , ածղաջրեր | ջուր , սոդա , կերակրի աղ, արծաթ , մետաղ |
| Կենդանի | Անկենդան մարմիններ |
| բույսեր ,կենդանիներ , թռչուններ , միջատներ | քար , պահարան , սեղան և այլն |
Քիմիան և սննունդը
Տնային առաջադրանք.
Ինչ նյութերից են կազմված հետևյալ մարմինները ՝
քանոնը- փայտ,պլասմաս,ռեզին։
Առձանը-քարից ,փայտ,կավ,գիպս,ոսկուց,ապակուց։
Ամանեղենը-ապակե,պլասմասե,ալյումին,փայտ,պղինձ,կավ։
Զարդերը-ոսկի,փայտ,պլասմաս,քար,գիպս,ուլունքներ։
Դասարանում
1.Ինչ է ուսունա սիրում քիմիան,քիմիաի ուսումնասիրման ոլորտները։
Քիմիան ուսումնասիրում է նյութեր,նրանց բաղադրությանը,նրանց կառուցվածքը և կիռարումը։
2.Ինչպիսի բնագիտական գիտություններ գիտեք։
Քիմիա,ֆիզիկա,կենսաբանություն,աշխարհագրություն,աստղագիտությու ,էկալոգիա։
3.Ինչ է նյութը և մարմինը։
Մեզ շրջապատող բոլոր առարկաները կոչվում է մարմիներ, այն ինչից կազմված են ֆիզիկական մարմիները կոչվում են նյութեր։
Լուսինե Մայիլյան 🎶 