Առասպել երեք ոսկե խնձորների մասին
Հայաստանը համարել են թանգարան՝ բաց երկնքի տակ: Գեղանկարչական կտավների մի հանդես, որն արտացոլում է բնության ու հոգու հանդիսավորությունը: Թանկարժեք մի արկղ, որտեղ հնագույն տաճարները, խաչքարերը, զանազան գեղազարդերով գորգերն ու մագաղաթյա ձեռագրերը խորհրդավորությամբ թաքցնում են խորին կենսական բարոյախոսությունների իմաստը: Եվ այդ թանգարանում կարևոր տեղ են գրավում ոչ միայն նյութական, այլև հոգևոր ու բարոյական արժեքներ: Հայաստանը բարգավաճ այգի է բաց երկնքի տակ, իր մրգերով ու ծաղիկներով, որոնք ներծծել են իրենց մեջ արևահամ ճառագայթները: Հենց այդ մասին հայ ժողովուրդը շատ առասպելներ է ստեղծել: Դրանցից շատ հայտնի է դարձել երեք ոսկե խնձորների առասպելը, որտեղ պատմվում է բարության, տաղանդի և գեղեցկության մասին: Եվ այդ երեք խնձորները գտնվում են հայոց մագաղաթյա ձեռագիր գրքերում, որոնք գիտելիքի և իմաստնության հրաշալի ժողովածուներ են՝ զարմանալիորեն թանկ ու հարազատ բոլոր հայերի համար: Այդ մագաղաթյա մատյանները զարդարված են մանրանկարչությամբ, որտեղ նույնպես չխամրող գույների, ապշեցնող զարդանախշերի մեջ կան դրանք՝ բարությունը, տաղանդը և գեղեցկությունը:
Հայոց հողի այդ երեք պարգևները կան, անշուշտ, նախշաքար ժանյակ դարձած խաչքարերի զարմանահրաշ դրվագներում ու խորհրդանիշերում: Այդ երեք ոսկե խնձորները կան նաև մեր հոյակապ վանքերի ու տաճարների կամարասյան վրա ընդելուզված քարի մեջ: Չնայած ծանր ու դաժան պատմություն է ունեցել, անընդհատ օտար նվաճողների դեմ կյանքի ու մահվան կռիվ է տարել, այնուամենայնիվ, հայն իր ձեռքերում ամուր է պահել այդ երեք խնձորները: Հայաստանը գոյատևել է ոչ միայն հերոսամարտերով, այլև բարությամբ, տաղանդով ու գեղեցկության հանդեպ տածած սիրով:
Հայաստանի բնությունը հարուստ է իր բազմաթիվ անզուգական բարիքներով: Դրանցից շատերը գտնվում են Արարատ լեռան ստորոտում փռված Արարատյան դաշտում, որն էլ համարվում է տարատեսակ բարիքներով լի շտեմարան: Մի ժամանակ այդ բարիքներից ամենաթանկը և Հայաստանին համաշխարհային ճանաչում բերողը եղել է որդան կարմիրը՝ մի ներկ, որը հազարամյակների ընթացքում չի խամրում: Այն ստանում էին Արարատյան դաշտի սեզերի վրա աճող միջատներից: Ոչ մի կարմիր ներկ չէր կարող մրցել նրա հետ: Համաշխարհային շուկայում այն մեծ պահանջարկ ուներ, և ասում են՝ նույնիսկ ոսկուց թանկ արժեր: Որդան կարմիրով ներկում էին արևելյան թագավորների ու հռոմեական կայսրերի պարեգոտներն ու հայրապետական փիլոնները: Որդան կարմիրից սարքում էին մելան, որով գրում էին ու նկարազարդում թանկարժեք մագաղաթյա գրքերն ու ձեռագրերը: Իսկ վանքերում այդ ներկը օգտագործվում էր որմնանկարներ կատարելու ժամանակ, նաև դրանով ներկել են թելերի կաժերը, որոնք օգտագործվում էին գորգերն ու կարպետները հյուսելու համար: Հայոց աշխարհի հզորներն իրենց հրովարտակներն ու վավերագրերը ստորագրել են որդան կարմիրով: Հենց այդպես էլ հիմք է դրվել կարմիր թանաքով ստորագրությանը և ոչ միայն Հայաստանում, այլև ամենուր: Գիտնականները հավաստում են, որ հայկական որդան կարմիրն իր պայծառությունը պահում է հարյուր հիսուն հազար տարի: Մեծարգո հյուրին դիմավորելիս հայը նոր թխած հացի վրա որդան կարմիր է քսել՝ մատուցելով Հայաստան աշխարհի անզուգական բարիքները՝ հացը և որդան կարմիրը:
Տասներորդ դարի հանճարեղ բանաստեղծ Գրիգոր Նարեկացու մասին շատ լեգենդներ կան հյուսված, որոնցից մեկում ասվում է, որ բանաստեղծը յոթը տարի հոտաղ է եղել Զևիկ գյուղում: Ի տարբերություն մյուս հոտաղների՝ նա անասուններին երբեք չէր ծեծում: Տեսնելով նրա բարությունը՝ տերը՝ բիրտ ու անբարիշտ մի մարդ, ասաց.-Էլ ի՞նչ հոտաղ, որ անասուններին չծեծի: Մի տո՛ւր էստեղ ճիպոտը:Եվ փորձելով խլել ճիպոտը՝ ընկնում է Նարեկացու հետևից: Եվ այդպես վազում էին նրանք իրար հետևից մինչև երեկո: Նարեկացին վախենում էր ոչ թե այդ բիրտ մարդու բռունցքներից, այլ չէր ուզում, որ մեծատունը ճիպոտը խլի, որովհետև այն խլելուց հետո անշուշտ պետք է ծեծեր անասուններին: Եվ այդ պահին կատարվում է հրաշք. Նարեկացին ձեռքի ճիպոտը խրում է հողի մեջ, և ինքն անհետանում: Տերը մնում է ափուբերան: Ուշքի գալով, հարուստը չարչարվում է, փորձում է ճիպոտը հանել հողից, բայց չի կարողանում, որովհետև այն անմիջապես արմատակալվում է, դառնում մշտականաչ ծառ՝ գիհի:Ասում են, գիհու ծառի փայտը չի փտում, այն ապրում է չորս հարյուր տարի: Բայց, որքան էլ զարմանալի է, Զևիկում Գրիգոր Նարեկացու տնկած գիհին ո՛չ փտում է, ո՛չ էլ չորանում: Նա անընդհատ կանաչ է: Գրիգոր Նարեկացու հրաշագործության շնորհիվ այն այժմ հազար տարեկան է: Եվ դեռ քանի՜ տարի էլ այն կապրի և դալար կմնա:
Ասում են՝ մի ջրաղացպան, որն աչքի էր ընկնում իր անսահման աշխատասիրությամբ, մի անգամ՝շատ հոգնած ժամանակ, միրգ է ուզում ուտել: Բայց զգում է, որ լրիվ ուժասպառ է եղել: Նա հազիվ կարողանում է դուրս գալ ջրաղացից ու գետնին է ընկնում: Ջրաղացում դեռ շատ ցորեն կար, բայց նա վեր կենալու ուժ չուներ, որ վերջացներ աշխատանքն ու շուկա գնար իր համար միրգ առնելու: Մտածեց, որ շուկան շատ հեռու է, աշխատանքը՝ անընդմեջ ու այդպես էլ առանց միրգ ճարելու քնեց:Գիշերը նա երազում տեսավ պտղաբերության աստվածուհուն՝ Անահիտին, որն աչքի էր ընկնում իր բարերարությամբ ու մարդասիրությամբ: Նա հաճախ էր ուշադրություն դարձնում ջրաղացպանի անձնազոհ աշխատանքին: Աստվածուհին ասում է ջրաղացպանին. «Ջրաղացիդ ալյուրից ծառ ստեղծեցի, որի պտուղի մեջ և՛միրգ ու մրգահյութ կա, և՛ հաց ու ալյուր: Հենց որ ջրաղացից դուրս գաս բակ, դու կտեսնես այդ ծառը»: Աստվածուհին ասաց այդ խոսքերն ու անհայտացավ ամպանման մառախուղի մեջ:Ջրաղացպանն անհամբեր սպասում էր, թե երբ է լույսը բացվելու: Շատ էր ուզում, որ իր երազն իրականություն դառնա:Նա ապշեց, երբ առավոտյան բակում՝գետակի ափին, տեսավ ալյուրոտ ծառը՝ արծաթափայլ ու թավշե տերևներով ու ոսկեգույն, ալրաթաթախ պտուղներով: Ջրաղացպանը վազեց դեպի հրաշալի ծառը և ծնկեց նրա առաջ:Ասում են՝ հենց այսպես է ծնվել առաջին փշատենին: Հոտավետ ու քաղցրահամ փշատի ծառը, որ ապրում է քառասուն տարի, և որը ոչ միայն բերանն է քաղցրացնում, այլև՝ հոգին, շուտով մեծ տարածում գտավ Հայաստանում և սիրվեց բոլորի կողմից: Փշատը՝ հայկական առասպելական պտուղ է՝ ժողովրդի հույսի և համբերության խորհրդանիշը:
Հնում Հայաստան աշխարհում որքան մարդ կար, այնքան էլ դեղձենի էր աճում: Եթե որևէ տան մեջ մանուկ էր ծնվում, հայտնվում էր գեղեցկության աստվածուհին՝ Աստղիկը, և որպես աչքալույսի նշան՝ դեղձի մի կորիզ էր գցում նրանց դռան առջև: Դրանով նա շնորհավորում էր նորածին երեխայի ծնողներին ու բոլոր հարազատներին: Նորածնի հայրը կամ պապը տնկում էին այդ կորիզն իրենց այգում: Երբ կորիզն արմատակալում էր, դառնում շիվ, մանուկն էլ մեծանում էր, սկսում առաջին քայլերն անել: Հետո շիվն աճում էր, փթթում: Այդ նույն ժամանակ էլ մանուկն սկսում էր թոթովել առաջին բառերը: Որքան մանուկն էր թոթովանքով գեղեցկացնում ու կյանքով լցնում տունը, այնքան էլ վարդագույն ծաղիկներով ծաղկող դեղձենին էր իր գեղեցկությամբ զարդարում այգին՝ առանձնանալով մյուս ծաղկած ծառերից իր գեղեցկությամբ ու բույրով: Գեղեցիկ էին և՛ դեղձենին, և՛ մանուկը. Չէ որ գեղեցկության աստվածուհին էր կապ ստեղծել նրանց միջև: Մանկան խոսքը շնչավորում ու բուրում էր, տուն ու այգի լցվում էր դեղձենու բուրմունքով: Այդ է պատճառը, որ հնում բոլոր մարդիկ խոսում ու բարբառում էին շատ գեղեցիկ հայերենով, երգում ու հեքիաթ էին պատմում մեր ոսկեղենիկ արքայական լեզվով: Եթե մեկը մոռանում էր ու նորածնին բախտակից դեղձենի չէր տնկում իր այգում, Հայաստանում պակասում էր մի պճեղ բուրմունք մեր պերճ լեզվից էլ մի քաղցրահունչ բառ:
Վանի թագավորության տիրակալը՝ Արգիշտի Առաջինը, յոթ հարյուր ութսուներկու թվականին մեր թվարկությունից առաջ, որոշում է Կարմիր բլուրի վրա կառուցել Էրեբունի ամրոց-քաղաքը: Եվ հրամայում է փորագրել ամրոցի պատի վրա քաղաքի ծննդյան օրը և կառուցման պատմությունը, որպեսզի գալիք սերունդները հիշեն նրան ինչպես կերտող ու իմաստուն տիրակալ: «Հալդի աստծո վեհությամբ, Արգիշտին, Մենուայի զավակը, կերտեց այս ահեղ ամրոցը, հրամայեց անվանել այն Էրեբունի, և թող շատանա Բիայնայի երկրի հզորությունը, և թող սարսափեն թշնամի երկրները…»: Արքան կանգնած էր մի ամրաքար ժայռի վրա և հետևում էր, թե ինչպես է ներքևում ալեկոծվում մարդկային վտակը: Մի քանի հազար խեթեր, որոնց գերի էին վերցրել վաղեմի Ծոփք քաղաքում, քարշ էին տալիս ու գլորում ժայռաքարերը, որոնք պետք է հիմք դառնային ապագա հրաշագեղ պալատների և վեհափառ տաճարների համար: Իսկ կոթողի շուրջը, որի վրա քարտաշները փորագրում էին հավերժ խոսքերը նոր քաղաքի ծննդյան մասին, փչում էին փողերը և զարկում էին թմբուկները: Բայց եկավ այն օրը, երբ քարտաշները վերջացրեցին փորագրել բևեռագիր արձանագրությունը: Թմբուկները լռեցին ու բոլորը հառեցին իրենց հայացքները այնտեղ, ուր կանգնած էր արքան: Եվ հասկանալով, որ մարդիկ ուզում են նրանից լսել խոսքեր ոչ թե պատմության համար, այլ հենց իրենց, ներկա մարդկանց համար, Արգիշտին հանդիսավոր հայտարարեց.- Հայրենակիցնե՛ր, այս գեղեցիկ Արարատյան դաշտավայրում, այս բարձր բլուրից, Հալդի աստծո ուժով ու հզորությամբ, ես Էրեբունին հռչակում եմ քաղ՜աք: Աստվածները հավաստիացնում են ինձ, որ երբեք մեր անհնազանդ հոգին չի խոնարհվի ոչ դավաճան ու սնապարծ թշնամիների, ոչ արյունարբու ցեղերի առաջ, և հազարամյակներ հետո մարդիկ նորից կգան, որ հիանան այս քաղաքի փառքո՜վ:Դարեր անցան: Հնագետները պեղումների ժամանակ Երևանում հայտնաբերեցին բևեռագիր կոթողը և կարդացին Արգիշտիի արքայի պատմական վավերագիրը: Ու նորից համոզվեցին, որ ինչպես և այսօր, հազարամյակներ առաջ Էրեբունիում ապրում էին հպարտ ու անհնազանդ հոգով մարդիկ:
Ինչքան շատ է լինում առասպելի հնամյա ծագումը, այնքան էլ շատ է նրա մեջ ակներևությունը: Առասպելներից մեկում ասվում է, որ հայ դիցաբանության գլխավոր աստծո՝ Արամազդի դստեր անունը Անահիտ էր, որը նշանակում է «ոսկեմազ» կամ «ոսկեբազուկ»: Բայց չգիտես ինչու շատ-շատերը, նայելով նրան, առանց որևէ պայմանավորվածության բացականչում էին՝. «Ան՛ի»: Այդպես էին նրան անվանում համարյա թե բոլորը (իսկ այդ անունը նշանակում է «ամենագեղեցիկ»):Միջին դարերում հայկական ամենագեղեցիկ քաղաքը և մայրաքաղաքներից մեկը Անին էր: Նրա գեղեցկությունը կարծես Անահիտ աստվածուհու երկնային դեմքի երկրային դրոշմը լիներ: Բացի այդ Անին անվանում էին նաև «հազար ու մեկ եկեղեցիների քաղաք»: Սլակաձև փողոցների շիտակությունը, վեհասքանչ տաճարների գմբեթները, ծաղկող այգիների օղակապատումները, անգամ ստորերկրյա հաղորդակցության ուղիների սալապատ մակերեսը՝ քաղաքում ամեն ինչ նշանավորված էր վեհասքանչ ու աներկրային գեղեցկությամբ: Իսկ կառուցել է այդ քաղաքը հնագույն ճարտարապետության հանճար, մեծափառ ճարտարապետ Տրդատը: Եվ մինչև չկառուցվեց ամբողջ քաղաքը, Անիի անունը հնչում էր նրա շուրթերին ինչպես մի երգ ու եկեղեցիների զանգերի հետ միասին համբարձվում էր դեպի երկինքը:Ամեն առավոտ քաղաքի բնակիչները դիմավորում էին այն զգացմունքով, որ հիմա հենց պետք է իրագործվի երկրային դրախտի իրականանալու մարդկության երազանքը: Բայց տեղի ունեցավ հակառակ մի երևույթ: Սարսափելի երկրաշարժը հողին հավասարեցրեց այդ ճարտարապետության, երաժշտության լուսափայլ հրաշք-քաղաքը: Անհայտացավ մեր աշխարհից Անահիտ աստվածուհու քարաստեղծ կնիքը: Բայց Անի քաղաքի գեղեցկությունը պահպանվեց հայ ժողովրդի հիշողության մեջ և վաղուց սառած փլատակ քարերի ճեղքերում:
Բռնակալ Բելի հետ վճռական ճակատամարտից առաջ Հայկի ղեկավարության տակ էին մնացել միայն խիզախ աղեղնավորները՝ որպես ոչ բազմաթիվ մի զորք: Երբ որ զորքը իջևանեց աղաջուր Վան լճի ափին, Հայկն այսպիսի խոսքերով դիմեց իր աղեղնավորներին.- Մենք պետք է ամեն գնով առաջ անցնենք, որ մոտենանք Բելի ռազմական ճամբարին, ուր գտնվում են ինքն ու իր շքախումբը: Այդ դեպքում մենք ցույց կտանք մեր նետերի դիպուկությունն ու մեծ, անմոռաց հաղթություն կտանենք: Հակառակ դեպքում մենք հնարավորություն կունենանք խիզախամահ լինել: Բայց այս դեպքում մեր ցեղի բոլոր կենդանի մնացած անդամներն ստրուկներ կդառնան: Արդյոք կա՞ այստեղ որևէ մեկը, ով չի հավատում, որ մենք հաղթությու՜ն կշահենք:Այս ամենը եղել է այնքան վաղ ժամանակներում, որ միայն սարերը կարող են վկայություն տալ. այնտեղ կանգնած Հայկի զինվորներից ոչ մեկը չերերաց ու ոչ մի ձայն չհանեց: Իսկ առավոտյան սկսվեց ճակատամարտը:Հայկն իր սակավաթիվ զորքն առաջ է տանում, հասնում բարձր լեռների արանքում գտնվող մի դաշտաձև տեղ և գետի հոսանքի աջ կողմում՝ բարձրավանդակի վրա, ամուր դիրք գրավում։ Այդտեղից պարզ երևում էր Բելի բազմամբոխ հրոսակը, որ սփռված բռնել էր շրջապատի ամրողջ տարածքը, և զինվորները ազատ ու համարձակ սուրում էին աջ ու ձախ։ Իսկ Բելը հանդարտ ու խաղաղ կանգնած էր բազմության մեջ՝ գետի ձախ ափին գտնվող բլրակի վրա՝ իբրև դիտանոցի։Սակավաթիվ հայկական զորքը ճեղքելով թշնամու շարքերը, ներխուժեց Բելի ռազմակետը, և Հայկն իր եռալար աղեղով խոցեց բռնակալին: Բելի զինված խմբերը, դեմ-դիմաց հանդիպելով մի փոքր զորքի այդ արտասովոր հերոսությանը, դիմեցին փախուստի՝ հենց ճակատամարտի դաշտում մի կողմ շպրտելով իրենց զենքն ու զրահը: Երբ լռեցին ռազմական փողերը, որ ազդարարում էին Բելի դեմ տարած հաղթանակը։ Հայկն ուշադիր զննեց ռազմադաշտի չորս կողմը և տեսավ, որ այդ տարածքն ամեն ինչով պիտանի է խաղաղ կյանքի համար: Նա այստեղ տուն կառուցեց ու բնակեցրեց նրա մեջ իր ցեղը: Այն հնագույն ժամանակներից մինչև հիմա սույն երկրամասն ու տարածքը անվանում են «Հայոց ձոր»: Իսկ մարդիկ, որ մարդաբնակ դարձրեցին Արարատ երկիրը, սկսեցին անվանվել «հայասներ»: Հենց նրանցից է սկսվում հայ ժողովրդի պատմությունը:
Գեղեցկության և ջրի աստվածուհին՝ Աստղիկը, որի աչքերը փայլատակում էին, ինչպես աստղերը երկնքում, իսկ մազերը կայլակվում էին, ինչպես ալիքները ծովում, այնքան գեղեցիկ էր, որ նա ինքն էլ ժամանակ առ ժամանակ վախենում էր իր գեղեցկության ազդեցությունից: Իսկ եթե որևէ մեկը փորձում էր, անցնելով, մի պահ շրջվել ու հետ նայել նրան, այդ մեկը պատրաստ էր քայլել նրա հետևից ամենուր՝ իսկական շուքի նման:Մեկ անգամ էլ Աստղիկը գերեց մի անսասան աժդահայի սիրտը: Այդ օրվանից սկսած խեղճ աժդահան գիշերները քուն չուներ. սպասում էր, թե երբ առավոտվա լույսը կբացվի ու Մուշ դաշտավայրի այգում կհայտնվի Աստղիկ աստվածուհին՝ շրջապատված իր սպասուհիներով: Եվ օրերից մի օր, փաթաթված իր ծաղկազարդ թիկնոցով, Աստղիկը, մենակության մեջ մնալով , հաճոյանում էր վաղորդյան ցողով: Եվ հանկարծ նա տեսավ թփուտներում թաքնված աժդահային: Նրանց հայացքները հանդիպեցին միմյանց ու… Աստղիկը սկսեց փախչել՝ անչափ վախենալով այն զգացմունքներից, որոնք փայլատակում էին աժդահայի աչքերում: Նա սկսեց հետապնդել փախչող Աստղիկին ու ինչ¬որ ձորի մոտ համարյա թե հասել էր նրան: Եվ այն պահին, երբ աժդահան արդեն պատրաստ էր գրկախառնվել աստվածուհու հետ, Աստղիկին օգնության եկավ նրա ընկերուհին՝ Նանեն, որն առաքինության աստվածուհին էր:- Շտա՛պ գցիր վրայիցդ քո ծաղկազարդ թիկնոցը, — շշնջաց նա Աստղիկի ականջին, և աստվածուհին շտապեց ազատվել իր հագուստներից:Իսկ առաքինի Նանեն պատեց գետին ընկած թիկնոցը թանձր մառախուղով:Երբ մառախուղը ցրվեց, հենց այն տեղում, ուր Աստղիկի ուսերից ցած սողաց ու խոտերի մեջ ընկավ ծաղկազարդ թիկնոցը, հայտնվեց մի դաշտավայր, որտեղ ծաղկում էին հազար տեսակի խոտեր և ծաղիկներ:Մինչև այսօր էլ այդտեղ բացվում են ու ծաղկում հազարավոր ծաղիկներ և այլ բույսեր, իսկ դաշտավայրը անվանում են Ծաղկաձոր:
Ասորեստանի թագուհին՝ Շամիրամը շատ էր տանջվում անփոխադարձ սիրուց Հայաստանի տիրակալ Արա Գեղեցիկի հանդեպ: Բայց նրա բոլոր փորձերը գայթակղել Արա Գեղեցիկի սիրտը ապարդյուն էին: Բոլոր բանագնացներին, որոնց Շամիրամն ուղարկում էր Ասորեստանից շռայլ ընծաներով, Արան ետ էր ուղարկում: Դրա համար էլ, որ Շամիրամը պահեց իր հոգում մահացու ոխը: Քիչ անց նա հայտարարեց, որ պատերազմով է գալու Հայաստան, որպեսզի բռնի ուժով գրավի և երկիրը, և հպարտ թագավորին:Վճռական ճակատամարտը տեղի ունեցավ սարի ստորոտից ոչ հեռու, մի զմրուխտագույն դաշտավայրում, որը ամբողջ իր գեղեցկության էությամբ բացասում էր մահը: Մոտ երեկո Ասորեստանի զինվորները սկսեցին նեղել Հայաստանի զորքերը: Այդ ժամանակ Շամիրամը հրամայեց գերի վերցնել հայ թագավորին: Բայց Արա Գեղեցիկի զինվորները որոշել էին՝ մահ կամ ազատություն: Նրանք նետվում էին գեղարդների վրա ու թույլ չէին տալիս, որ թշնամին մոտենա: Եվ հենց այդ ժամանակ Ասորեստանի թագուհու սիրեկաններից մեկը որոշ միտումով վիրավորեց թունավոր նետով հայ թագավորին՝ նա ուզում էր այդպիսով ազատվել գեղեցիկ մրցակցից:Արա Գեղեցիկը մահացավ ճակատամարտի դաշտում, թունավոր նետի հասցրած վերքից: Շամիրամը հրամայեց գտնել ու բերել իր ոտքերի առաջ նրա մարմինը, որպեսզի վերջին անգամ կարողանա տեսնել այն մահկանացու տղամարդուն, որը գերադասեց մահը իր՝ թագուհի Շամիրամի, սիրո գրկախառնություններին: Ռազմիկները բերում էին իրեն մոտ մի սպանվածին մյուսի հետևից: Եվ ինչ-որ ժամանակ անց ամբողջ դաշտավայրը ծածկվեց Հայաստանի առաջնորդի փառավոր զինվորների մարմիններով: Սակայն չկար դրանց թվում Արա Գեղեցիկի մարմինը: Զինվորները կրկնում էին. «Առ, զննի. առ, զննի», որը նշանակում է. «դե նայիր, դե նաիր»: Թագուհին կանգնած էր քարացած, խոսքերը քամու նման աղմկում էին նրա ականջներում, ու ապաշավանքի ուշացած արցունքները հոսում էին գետի նման:Այժմ այդ դաշտավայրում, Արա սարի ստորոտում, հարմարակեցաբար հանգրվանել է Արզնի քաղաքը: Ու եթե մի գեղեցիկ գարնանային առավոտ կայցելեք այդ քաղաքը, հառելով հայացքը դեպի երկինք, կարելի է տեսնել, թե ինչպես ժրաշարժ թռչունների երամը նկարում է օդում երիտասարդ թագավորի գեղեցիկ կերպարանքը:
Լուսինե Մայիլյան 🎶 